De boom Waq-Waq

De sprekende boom van Indië.

Alexander de Grote wordt door de levende vruchten van de boom gewaarschuwd.

Recent las ik iets over een interessante plant, Tacca genaamd. Het is de bat-plant ofwel vleermuisplant die in Maleisië en Birma wel bekend is als devil's flower, de duivelsbloem, naar de manier waarop de "ogen" je elk moment lijken te volgen. De naam van de boom en de ogen herinnerden me aan de mythische Waq-Waq boom. Dit is de boom waaraan maagden groeien. En waq-waq is het geluid dat ze geven, als ze rijp zijn en eraf vallen.

Sprekende levensboom?

Voor de eerste maal horen we van een zeldzame boom in Indië door de sagen over Alexander de Grote die in 327 v. Chr. met 100.000 soldaten dit gebied binnendrong. Toen hij de heilige grond betrad sprak een boom tot hem die hem waarschuwde tegen het binnendringen van het land. De boom wees hem terecht vanwege zijn veroveringszucht en voorspelde hem een vroeg einde. Nu weten we dat zijn vermoeide troepen later weigerden om naar de Ganges door te stoten zodat Alexander tot de terugtocht werd gedwongen. Vier jaar later stierf deze held van de oudheid op een leeftijd van drieëndertig jaar. Sindsdien is de sprekende Waq-Waq boom een bekend motief in de Perzische en Indische kunst.

In onderstaande afbeelding is de stam van de boom tot de toppen toe door slangen omwonden alsof de stam en bast uit slangen bestaan. De boom lijkt uit de zeebodem te groeien want onderaan bevinden zich zeedieren die zilveren vissen als voedsel nemen. Mogelijk is dit ook een aanduiding van de overal bekende verbinding van de boom des levens met de bron van leven.

Het wonderlijkste aan de boom zijn echter de hangende vruchten. Die vruchten bestaan uit talrijke koppen van diersoorten, waarbij een olifant, tijger, panter, antilopen, steenbok, hert, gazelle, zwijn, ezel, paard, vos en haas duidelijk te onderscheiden zijn. Enige prachtig gevormde, geweldige hoofden herinneren ons aan de legendarische hazelworm. Vogels als bonte papegaaien, valken en eenden vervolmaken de rijen der dieren. En aan zeven takpunten hangen volledig ontwikkelde, naakte, zachte, vleeskleurige mensen: jonge, mooie meisjesvormen met de lengte van een pasgeboren kind. Aan de wortels van de boom spruiten nieuwe kruidige planten tussen de zeedieren op. Deze dragen, naast enkele bladeren, dierkoppen als hoofden waaraan duidelijk de vruchten en kelkbladeren te herkennen zijn. De gehele organische wereld verenigt zich in de boom.

De boom Waq-Waq in het Staatsmuseum te Berlijn.

Sagen van de Waq-Waq

Het Waq-Waq eiland

Volgens één van de overleveringen groeit de boom op het eiland Waq-Waq in de Indische Zee "aan de buitenste grenzen van de bewoonde eilanden die voor het Chinese vasteland liggen". De bewoners van deze eilanden zijn hatelijke, misvormde dwergnegers zonder enige cultuur. Hoe het mogelijk is dat juist dit eiland als standplaats voor de boom genoemd wordt, is net zo eigenaardig als de boom zelf. Het is de vraag of het eiland Waq-Waq naar de beroemde boom is genoemd of juist de boom naar het eiland.

De vruchten van de boom ontwikkelen zich in de maand Adar (maart). Dan verschijnen er wonderlijk gevormde vruchten, waarvan het bovenste gedeelte zich met sierlijke, stevige borsten tijdens de maart Nisan (april) ontwikkelt. In mei groeien de hoofden die net als het haar aan de twijgen groeien. In juni vallen alle mensenvruchten met een heftig WaqWaq gehuil af. Het vlees van de vruchten heeft geen beenderen en kan daardoor op de aarde niet goed blijven. Ook bezitten deze zachte wezens geen ziel. Elke beroering door een ruwe mensenhand brengt hen de dood.

Adamshoofden

Volgens een andere overlevering vindt men de boom op een eiland "dat men van het land Camphora (Arabië) bereiken kan". Eerst reis je elf dagen naar een ander eiland en van daaruit nog zeven maanden om tot het hart, de zeven eilanden van Waq-Waq, te komen. Op één van die eilanden bevindt zich een hoge berg en een bruisende stroom aan de bron waarvan een boom staat die Waq-Waq heet. Het is een boom waarvan de twijgen hoofden dragen die op de zonen van Adam lijken. Als de zon op- en ondergaat huilen ze allen WaqWaq en zingen ze lofliederen tot de Heer.

Amazones

Een andere sage herinnert aan de sprookjes van duizend-en-één nacht. In deze sage wordt één van de zeven eilanden alleen door vrouwen bewoond en door een koningin geregeerd. Geen man mag dit eiland betreden en daarom zijn alle vrouwen maagden. Daar groeit een zeldzame boom waarop de menselijke wezens, allen maagden, groeien: de fabelachtige Amazones. Naast de Scythische Amazones die aan de oevers van de Tanais (Don) woonden, worden twee amazonevolkeren vermeld:

a. De Ethiopische Amazones, die onder aanvoering van hun koningin Myrina tot in Egypte en Arabië doordrongen, maar door Hercules werden vernietigd. Daar wist Hercules de gordel van de koningin Hippolyte te bemachtigen. Hippolyte was bereid om hem de gordel af te staan, maar Hera verspreidde het gerucht dat de koningin zou worden geroofd. Theseus, die zich bij Hercules bevond, ontvoerde inderdaad de koningin. Hij nodigde haar namelijk uit om zijn schip te komen bezien en nauwelijks had ze die betreden of Theseus gaf het sein aan zijn roeiers om het ruime sop te kiezen.

Theseus die het vrouwenrijk overwonnen had:

Chaucer in 'The Knight's Tale'

Hoewel de geschaakte koningin zich blijkbaar graag in haar lot schikte omdat ze evenveel bewondering als liefde voor de held koesterde, dacht haar volk daar anders over. Homerus vermeldt dat ze Attica en Athene binnengevallen zouden zijn om hun koningin terug te halen. Ze moesten echter het onderspit delven terwijl hun koningin door een werpspies dodelijk werd verwond. Ook Bellerophon moest, na het monster Chimaera verslagen te hebben, de om hun dapperheid beroemde Amazones tot strijd uitdagen. Uit die strijd kwam hij als overwinnaar te voorschijn.

b. De Aziatische Amazones die aan de Zwarte Zee en de Kaukasus gevestigd zijn. Zij snelden Priamus, de koning van Troje, te hulp. In de strijd tegen de Grieken werd hun koningin Penthesileia door Achilles gedood. Hun hoofdstad was Themiscyra aan de rivier Thermodon in Pontus van waaruit ze vele steden stichtten, o.a. Ephese en Smyrna. Toen de Grieken daar later met Alexander de Grote aankwamen en er geen Amazones aantroffen, meenden ze dat ze allemaal door Hercules waren overwonnen.

Men heeft de Amazones nooit gevonden. Toch bleven ze tot de verbeelding spreken. In de Griekse mythologie is het zo een strijdlustig vrouwvolk geworden die onder een koningin leeft en maar eenmaal per jaar met mannen tezamen komt. Bij de geboorte hielden ze alleen de meisjes. Bij hen werd één borst weggebrand zodat ze de boog beter konden hanteren. De jongens werden naar de vaders gezonden of gedood of aan handen en voeten verminkt zodat ze alleen tot ondergeschikt huiselijk werk in staat waren.

Deze krijgszuchtige vrouwen waren een geliefd onderwerp voor de Griekse artiesten. In de Griekse kunst worden ze meestal te paard of te voet afgebeeld met beide borsten in Scythische kleding of in Griekse kleding met opgetrokken chiton en een schouder en borst bloot. Nergens vind je het verhaal bevestigd dat ze de jonggeboren meisjes de rechterborst zouden hebben afgebrand. Dit verhaal is waarschijnlijk een mislukte poging om de naam te verklaren. Het woord amazon (in meervoud amazones) werd door de Grieken opgevat als a-mazos: zonder (rechter)borst. De strijd van de Amazones tegen de Griekse helden en hun nederlaag is waarschijnlijk niet anders dan een mythologische voorstelling van een poging om een eredienst uit te breiden die op de Griekse beschaving afstuitte. Waarschijnlijk gaat de sage op Scythische volkeren terug waar in vroegere tijd het moederrecht bestond en de vrouwen met de mannen meevochten.

Te verklaren blijft nog de zaak van de bijzondere standplaats van een boom die helemaal in Indië groeit en dan nog op een ver gelegen eiland. Dat komt omdat de handelingen van de sagen meestal in Indië plaatsvinden. Maar in de Middeleeuwen kende men Indië al vrij goed. Daarom verplaatste men dit fantastische Amazonekoninkrijk naar een ver gelegen eiland om het verhaal geloofwaardiger te maken. Het is trouwens gebruikelijk bij volkssagen om in de tijd terug te gaan en ze op ruimtelijke afstand te plaatsen. De cultus, waarom het handelt, is zeer oud.

Marco Polo

Marco Polo spreekt over de eilanden Man en Vrouw, die in de buurt van Socotra zijn gelegen. De twee eilanden liggen een veertig kilometer van elkaar af. Hij zegt ervan: Alle mannen wonen op het eiland, het mannelijke genoemd, en zodra de maand maart er is, vertrekken ze allen naar het andere eiland en dit voor drie maanden: maart, april, mei, elk jaar. En tijdens de drie maanden vermaken ze zich met hun vrouwen. En als de drie maanden verlopen zijn keren ze naar hun eiland terug, waar ze zich gedurende de volgende negen maanden bezig houden met zaaien, de grond bewerken en handel drijven.. Wat nu de kinderen betreft, die ze bij hun vrouw verwekken: als het meisjes zijn, blijven ze bij hun moeder; zijn het jongens, dan voedt de moeder ze tot hun veertiende jaar en stuurt ze vervolgens door naar de vader. Dit is de gewoonte in die twee landen. De vrouwen doen niets anders dan hun kinderen kweken en enkele vruchten plukken die op hun eiland groeien, want de mannen voorzien ze van alles.

Avesta

Ook in de Avesta, de heilige boeken uit de Perzische literatuur, wordt verhaald van een boom waaruit de mens ontstond: "De boom groeide omhoog, en droeg tien mensensoorten als vruchten" (XV). Het is de levensboom, de Waq-Waq. Het is een rest van de oude cultuur van de godin der vruchtbaarheid en het zich eeuwig vernieuwend leven waarbij alle drie levende organismen, planten, dieren en mensen, als eenheid opgevat zijn.

Slot

De sage van de boom met levende mensen als vrucht is verstomd. Zon boom kon alleen in leven blijven in een land met een tropische omgeving met exotische bloemen en wonderlijke dieren, een land dat in onze tijd nog altijd als wonderland geldt. Het ruisen van de bladeren, het knakken en knarsen van de zich buigende takken in een donker bos bij onweer en gierende stormen hebben niettemin wel effect gehad op bijgelovige mensen. Die geloofden schurende stemmen van de bomen te horen. De oude verhalen van Homerus en van Alexander met een boom en bijbehorende geluiden heeft zo nog lang tot de verbeelding gesproken. Het is een verbinding met de menselijke bomen, de bomen waarin een geest zit die tot ons spreekt: de hamadryaden, dryaden en dergelijke ijle geesten. Zo waren er ook bij ons voorstellingen dat de bakker de kinderen haalt of dat ze onder een boom, bloemkool of iets dergelijks worden gevonden. Ook de ooievaar is hier een bekende verschijning.

Toch bleef het geloof bestaan:

Zo is er het verhaal van de beroemde Ierse held Cuchulainn. Deze overwon de reusachtige hond van de smid Culann die op de mannen van Ulster losgelaten was. Daardoor kreeg hij de naam Cu-chulainn: hond van Culann. Zijn opleiding had hij genoten bij koningin Scathatch op het eiland Skye waar een Amazonevolk woonde.
Een Boheemse overlevering verhaalt van een merkwaardige geschiedenis van vrouwen in de geest van de mythische Amazones. Onder aanvoering van een zekere Wlasta scheidde zich een menigte jonge vrouwen af tot een organisatie die op militaire wijze werd ingericht. Ze versterkten de streek die ze tot woonplaats hadden gekozen, met forten en handhaafden zich acht jaren lang tegen de hertog van Bohemen, Przemyslas. De manspersonen die in hun macht vielen werden omgebracht of voor slavendiensten gebruikt.
Toen de Europese ontdekkers aan de oever van de Marannon in Brazilië gewapende vrouwen ontdekten, gaven ze die stroom dan ook de naam van Amazonerivier.
Werkelijk in de geschiedenis bekende Amazones zijn die van Dahomey. Deze zijn evenwel verdwenen sinds de Fransen dit land veroverden.

terug naar:

Bestiarium